Aan het Termunterzijldiep, noordelijk van Nieuwolda, ligt het gemaal Weerdijk. Het huidige gemaal, uit 1947, staat op de grondvesten van een gemaal dat in 1945 door de Duitsers verwoest is. De machinist, in 1947, is W.Mansens. Het is nog de vraag of dit dezelfde is als Pieter W. Mansens die op de foto voor de ondergenoemde watermolen staat.
Het huidige gemaal Weerdijk wordt sinds 1975 niet meer gebruikt. De waterbouwkundige betekenis van het
gemaal is groot door de toegepaste bemalingstechniek. Het gemaal is namelijk uitgerust met twee vijzels,
die afzonderlijk kunnen worden aangedreven, maar ook gecombineerd, doordat de aandrijfas van de ene vijzel
zich binnenin de as van de andere vijzel bevindt. De assen werden door grote vliegwielen aangedreven middels
een elektromotor voor elke as.
In het boek "Geschiedenis van het waterschap Oldambt" door H. Boer, ISBN 90-805363-1-8 staat op blz. 57-58 het volgende over Weerdijk:
Het waterschap Weerdijk werd in 1850 bij molencontractopgericht. De oppervlakte bedroeg 597 ha.
In 1867 vond de officiele reglementering bij Statenbesluit plaats. Een deel van de gronden lag aan de noordzijde van de
Hondshalstermaar en was door een grondduiker daaronder met het zuidelijke gebied verbonden. Oorspronkelijk vond de bemaling
plaats door een tweetal molens namelijk "De scheve Klapster" (afgebroken in 1890) en de "Wester Hamrikkermolen" (
afgebroken in 1927). In 1890 werd er een nieuwe stoomgemaal gesticht bij de Scheve Klap. Het water werd uitgemalen op het
Termunterzijldiep. Het gemaalgebouw bestaat nog steeds. De bovenbouw werd in de Tweede Wereldoorlog erg beschadigd.
Het werd direct na de oorlog opnieuw opgebouwd. Het gemaal is, doordat de bemaling van de gronden thans plaats vindt door
het gemaal "De Dellen", buiten werking. Het is uitgerust met twee vijzels met diameters van 1,65 m en 1,25 m. De aandrijving
met stoom werd in 1924 vervangen door twee elektromotoren.
Met dank aan J.P. de Groot
Op deze foto staat op de voorgrond de
ophaalbrug. Aan de rechterkant staat de machinistenwoning van het gemaal Weerdijk. De foto is gemaakt in 1973.
Op de foto hier naast staat het elektrisch motorgemaal zoals het er in 1928 uitzag.
Links staat het woonhuis, met rechts daarnaast het gebouw met de electromotoren en vliegwielen die de vijzels hebben aangedreven.
Aan de achterkant van het kleine gebouwtje helemaal rechts bevinden zich de vijzels die zorgen voor het
'wegpompen' van het overtollige water uit de polder.
Aan de voorkant ziet men het afwateringskanaal dat uitmond in het Termunterzijldiep.
In die tijd was de verkeersituatie anders. Ging men vanuit Kopaf naar Woldendorp dan moest men eerst over een draaibrug. Deze lag ongeveer op dezelfde plek
waar nu een voetgangersbrug is over het Hondshalstermaar. Vervolgens vervolgde men zijn weg over de mooie ophaalbrugover het
Termunterzijldiep.
Rond 1830 stond er een watermolen, gebouwd in de 18de eeuw.
Op een foto, waarschijnlijk gemaakt na 1920, staan voor de "Scheve Klapster" molen de volgende personen:
Siepko Oosterhuis, Adolf Mansen, Pieter W. Mansen, zijn moeder Imke Westerhuis en Folkert Mansen.
Helaas ontbreken verdere gegevens op dit moment.
Het blijkt nu dat de foto nooit voor de "Scheve Klapster" gemaakt kan zijn, daar omstreeks 1895 op die
plek een stoomgemaal is gebouwd! Bij de bewoners heb ik meer informatie staan.
In Genlias heb toch nog aanvullende gegevens kunnen vinden, zoals het huwelijk van ene Adolf Mansens en Imke Westerhuis op 22-10-1920 te
Termunten. Hieruit blijkt dat Adolf geboren was te Bellingwolde, omstreeks 1899 en ten tijde van zijn
huwelijk landarbeider was. Imke was geboren te Nieuwolda, omstreeks 1900, zij was dienstbode.
Ook vond ik in Genlias het overlijden van Ettje Mansens op 3-8-1921 te Delfzijl. Zij was de vier maanden oude dochter van Adolf Mansen
en Imke Westerhuis. Ettje was geboren te Termunten en haar vader was watermolenaar! Op 1-8-1944 overlijdt de tweede dochter Ettje
van het echtpaar Mansens-Westerhuis te Hellendoorn. De vader Adolf Mansens was toen landarbeider.
Op Genlias heb ik ook een Sipko Oosterhuis gevonden. Deze Sipko is op 30-4-1898 getrouwd in Ulrum met Stientje Havinga. Het beroep van Sipko
was smid. Het kan zijn dat deze Sipko en de genoemd Siepko dezelfde persoon is.
De uitsnede uit de kadasterkaart uit de periode 1811 - 1832 laat duidelijk zien waar vroeger
de Scheeve-Klapster watermolen heeft gestaan. In de 'Oorspronkelijk aanwijzende tafel' (OAT) staat dat de kavels 292 (Tuin),
293 (Watermolen en erf) en 294 (huis) eigendom zijn van de 'Volmagten van de Westerzijldiepster Watermolens' te
Nieuwolda.
De kavels 289 (boomgaard), 290 (huis) en 291 (boomgaard) werden bewoond door Paul Derks van der Wal. Deze was
voorman (of voerman) van beroep en werkte waarschijnlijk voor het Termunter Zijlvest. Dit laatste is een interpretatie van de OAT.
Een zijlvest is de Groningse voorloper van het huidige waterschap.
In Genlias vind ik een Paul Derks van der Wal, die op 11-3-1843 in de leeftijd van 75 jaar overleden is te Nieuwolda en geboren
te Westerlee. Hij was getrouwd met Fenje Pieters. Zij ouders waren Derk Geerts en Aaltjen Jans.
Kavel 288 (dijk) was ook eigendom van het Termunter Zijlvest. Kavel 295 (bouwland) was eigendom van Jan Everts Steenhuis.
Deze was koopman te Nieuwolda.
Van Jan Everts Steenmaan is het e.e.a. te vinden op Genlias, o.a. een paar kinderen die
jong overleden zijn. Jan Everts was getrouwd met Annechien Jans Prenger. Bij het overlijden van zijn vrouw op 25-11-1831 staat
dat het echtpaar 10 kinderen had. Annechien of Annegijn was op 30-12-1791 geboren te Nieuwolda, Haar vader was Jan Harms Prenger,
koopman van beroep, en haar moeder was Elizabeth Wormnest. Jan Everts hetrouwt op 7-11-1834, oud 51 jaar,
met Geertje Jans van der Wijk, uit 30 jaar en dienstmeid. Uit de huwelijksakte blijkt dat Jan Everts geboren is op 27-3-1783 te NIeuwolda. Zijn ouders waren
Evert Lammers Steenhuis, molenaar, en Trijntje Jans. Jan Everts overlijd zelf op 13-02-1857 te Scheemda in de leeftijd van 73 jaar.
Ten slotte was kavel 288, de dijk langs het Termunter Zijldiep eigendom van het Termunterzijlvest.
Informatie over Zijlvesten vindt men in 'Historie van de zijlvesten tot 1800' (PDF) en 'De zijlschotregisters, dijkrollen en registers van schouwbare objecten in Groningen tot circa 1800' Foto's van het oude gemaal en de oude bruggen komen van de beeldbank groningen. De uitsnedes uit de militaire stafkaarten en kadasterkaarten zijn van watwaswaar.nl